Menopauza, znana również jako przekwitanie lub klimakterium, to istotny etap w życiu każdej kobiety. Jest to czas, w którym dochodzi do znaczących zmian hormonalnych w organizmie, prowadzących do ustania cyklu miesiączkowego oraz innych istotnych przemian. 

Chociaż termin „menopauza” w medycynie odnosi się do momentu zakończenia ostatniej miesiączki, w codziennym języku często obejmuje on również okres perimenopauzy, czyli czas bezpośrednio poprzedzający i następujący w ciągu 12 miesięcy po ostatniej menstruacji. 

Perimenopauza odnosi się do momentu przejściowego między wiekiem rozrodczym a starzeniem się, w którym zachodzą zmiany w organizmie kobiety. W jakim wieku mogą pojawić się pierwsze objawy menopauzy i jak je rozpoznać?

Objawy menopauzy stanowią zbiór zmian w funkcjonowaniu organizmu kobiety w okresie przekwitania, obejmującym czas poprzedzający i następujący po ostatniej miesiączce. Wśród typowych objawów menopauzy, związanych ze zmianami hormonalnymi, można wymienić m.in:

• uderzenia gorąca,
• zaburzenia snu i bezsenność,
• kłopoty dermatologiczne i ogólne pogorszenie kondycji skóry (utrata elastyczności, wyraźniejsze zmarszczki, pojawienie się różnego rodzaju wysypek czy egzem),
• problemy z koncentracją i pamięcią,
• obniżenie libido, któremu towarzyszy również suchość pochwy, nawet przy dużym pobudzeniu seksualnym,
• pojawienie się bólów stawów i mięśni,
• uczucie kołatania serca,
• większe wydzielanie potu,
• tkliwość piersi,
• rozwój osteoporozy i osłabienie kości,
• wystąpienie problemów z nietrzymaniem moczu (określane w skrócie jako „NTM”; od łagodnego, jak kropelkowe, przez wysiłkowe, aż do pełnej inkontynencji),
• wahania nastroju,
• częstsze występowanie problemów z układem sercowo-naczyniowym – od nadciśnienia do miażdżycy, co spowodowane jest niedoborem hormonów płciowych w organizmie,
• spowolnienie metabolizmu, a co za tym idzie – problemy z utrzymaniem masy ciała, wiążąca się zwłaszcza z gromadzeniem tłuszczu w okolicy talii (tzw. otyłość brzuszna),
• problemy z układem pokarmowym i trawieniem (zwłaszcza częstsze pojawianie się wzdęć i zaparć),
• zwiększenie ryzyka zachorowań na nowotwory,

zaburzenia cyklu miesiączkowego, długie cykle czy czasowe ustanie miesiączki (u większości kobiet ostatnie krwawienia rozciągają się w czasie).

Większość tych dolegliwości jest bezpośrednio związana ze zmianami w gospodarce hormonalnej organizmu dojrzałej kobiety, wynikającymi z zaprzestania funkcji jajników. 

To prowadzi do obniżenia stężenia estrogenów i progesteronu oraz zwiększenia produkcji hormonu folikulotropowego i lutropiny, co w efekcie skutkuje pojawieniem się charakterystycznych objawów klimakterium, takich jak uderzenia gorąca czy bezsenność.

Medycyna wyróżnia trzy kluczowe etapy menopauzy:

1. Okres premenopauzalny to czas, gdy kobieta wciąż miesiączkuje, ale cykle menstruacyjne stają się coraz mniej regularne i trudniejsze do przewidzenia. Jest to jeden z pierwszych sygnałów zbliżającej się menopauzy, obok innych objawów towarzyszących temu okresowi.
2. Menopauza jest definiowana jako moment, w którym kobieta nie miesiączkuje przez 12 kolejnych miesięcy. Jeśli po tym czasie nie wystąpi kolejne krwawienie, kobieta wchodzi w okres postmenopauzalny.
3. Okres postmenopauzalny: Po roku od ostatniej menstruacji objawy klimakterium zazwyczaj słabną, a kobieta wchodzi w kolejny etap swojego życia.

Menopauza zazwyczaj występuje między 45. a 55. rokiem życia, a średni wiek to około 51 lat. Jest to typowy czas, w którym kobieta przeżywa swoją ostatnią miesiączkę. Jednak menopauza może wystąpić wcześniej lub później, w zależności od cech indywidualnych.

Przedwczesne lub wczesne klimakterium występuje między 40. a 45. rokiem życia i może być związane z problemami zdrowotnymi, takimi jak schorzenia układu immunologicznego, hormonalnego czy nowotwory. Kobiety palące papierosy często doświadczają menopauzy wcześniej.

Ostatnia miesiączka występuje między 55. a 60. rokiem życia. Jest to często cecha dziedziczna – jeśli kobiety w rodzinie doświadczyły menopauzy późno, ich potomkinie mogą przechodzić przez ten etap w podobnym wieku.

Zmniejszenie produkcji hormonów płciowych w okresie perimenopauzy znacząco wpływa na zdrowie kobiety. Chociaż istnieje wiele objawów związanych z menopauzą, szczególną uwagę zwraca się na te, które określa się jako „objawy zespołu klimakterycznego”. 

Są to symptomy bezpośrednio związane z obniżeniem poziomu progesteronu i estrogenów w organizmie. Do najczęstszych objawów należą spadek nastroju, który czasem prowadzi do depresji lub nasila jej objawy, uderzenia gorąca, nocne poty oraz zawroty głowy.

Współczesna medycyna często rekomenduje kobietom w okresie poprzedzającym ostatnią menstruację hormonalną terapię zastępczą. Terapia ta polega na uzupełnianiu niedoborów hormonów za pomocą ich syntetycznych odpowiedników, co może przynieść ulgę w uciążliwych objawach menopauzy.

Główne korzyści hormonalnej terapii zastępczej to redukcja dokuczliwych symptomów oraz spowolnienie procesu spadku gęstości kości, co zmniejsza ryzyko osteoporozy.

Dobór odpowiedniej terapii hormonalnej zależy od wielu czynników, dlatego przed jej rozpoczęciem warto skonsultować się z lekarzem, na przykład ginekologiem. Odpowiednio dobrana terapia może znacząco poprawić jakość życia, łagodząc objawy przekwitania. 

Chociaż objawy menopauzy mogą zniknąć z czasem, w kluczowym okresie spadku stężenia estrogenów i progesteronu hormonalnej terapii zastępczej może przynieść wymierne korzyści.

Poza niekiedy dokuczliwymi objawami przekwitania, uderzeniami gorąca i zauważalnym spadkiem masy kostnej, w okresie okołomenopauzalnym mogą pojawić się też inne problemy ze zdrowiem.

Wiele kobiet za najbardziej problematyczne uznaje wahania nastroju, kłopoty z niskim libido (oraz suchością pochwy) i problemy z nietrzymaniem moczu.

Problemy związane z emocjonalną stroną menopauzy często sprawiają, że kobiety w okresie perimenopauzy podejmują działania mające na celu poprawę ich zdrowia psychicznego i ogólnej jakości życia.

Innym objawem zmian hormonalnym w tym okresie jest spadek libido oraz często pojawiająca się suchość pochwy i ból podczas stosunku (dyspareunia).

Spadek produkcji kolagenu oraz atrofia tkanek (powiązanych z mniejszą ilością estrogenów i progesteronu) może powodować, że zanikają wargi sromowe większe, co przekłada się większą tendencję do otarć i podrażnień.

Te same niedobory hormonów zmniejszają ilość wydzieliny w pochwie, która chroni jej ściany i zmniejsza dyskomfort w czasie seksu. To przekłada się na problemy dotykające część kobiet w tym okresie.

Zmiany hormonalne powodują też osłabienie mięśni dna miednicy (Kegla), co przekłada się na słabsze domykanie cewki moczowej, a co za tym idzie – występowanie nietrzymania moczu.

W przypadku niektórych kobiet może się ono objawiać wysiłkową inkontynencją, jednak częściej pojawia się problem z kropelkowym nietrzymaniem moczu.

Mówi się o nich jako o Menopauzalnym Zespole Moczowo-Płciowym, występujących w okolicach intymnych u kobiet w okresie klimakterium.

Jest wiele sposobów radzenia sobie z nietrzymaniem moczu w okresie menopauzy.

Wśród nich warto wymienić:

• ćwiczenia wzmacniające mięśnie kegla i poprawiające zdolność skutecznego trzymania moczu,
• utrzymanie dobrej kondycji fizycznej,
• dbanie o odpowiednią dietę w okresie menopauzy (nadwaga oraz otyłość są jednymi z czynników ryzyka NTM),
• jeśli problem już się pojawia – stosowanie środków higienicznych na nietrzymanie moczu, dostosowanych do potrzeb konkretnej kobiety oraz stopnia problemu (np. na łagodną inkontynencję sprawdzą się specjalistyczne wkładkilub podpaski na nietrzymanie moczu; w przypadku poważniejszych problemów lepszym rozwiązaniem będzie specjalna bielizna chłonna TENA Lady). Dbanie o higienę przy problemach z utrzymywaniem moczu może pomóc zapobiegać rozwojowi infekcji intymnych,
• laseroterapię – stosowana często w leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu,
• zastosowanie kwasu hialuronowego do wypełnienia ubytków w tkance w okolicy miejsc intymnych, np. warg sromowych większych, co też wpływa na poprawę napięcia mięśni.

Hormonalna terapia zastępcza to jedna z wielu metod łagodzenia objawów towarzyszących przekwitaniu oraz regulacji funkcjonowania organizmu w okresie postmenopauzalnym. Bardzo istotne jest posiadanie świadomości zmian, które zachodzą w ciele, oraz reagowanie na nie w sposób zdecydowany gdy tylko jest to możliwe.

Spowolnienie metabolizmu, które często towarzyszy menopauzie, może prowadzić do szybszego przybierania na wadze. Wprowadzenie odpowiedniej diety podczas menopauzy, najlepiej opracowanej we współpracy z dietetykiem, może pomóc w utrzymaniu zdrowej masy ciała. To z kolei pozytywnie wpływa na odciążenie osłabionego układu kostnego.

Oprócz hormonalnej terapii zastępczej i diety, warto rozważyć inne strategie, takie jak regularna aktywność fizyczna, techniki relaksacyjne oraz wsparcie psychologiczne. Wszystkie te elementy mogą wspólnie przyczynić się do poprawy jakości życia w okresie menopauzy. Przed wprowadzeniem jakiejkolwiek terapii lub zmian w stylu życia, zaleca się konsultację z lekarzem, aby dostosować działania do indywidualnych potrzeb i stanu zdrowia.

Po czym poznać, że zbliża się menopauza?

Jednym z pierwszych objawów klimakterium są niesławne „uderzenia gorąca”, które charakteryzują pierwsze etapy przekwitania. Z czasem pojawia się bezsenność, wahania nastroju (nawet objawy depresji), problemy skórne czy wydłużenie, a z czasem stopniowy zanik cykli miesiączkowych.

Od którego roku życia zaczyna się menopauza?

To zależy – okres perimenopauzy przypada najczęściej między 45. a 55 rokiem życia (uśrednione dane podają 51. rok życia jako najbardziej „typowy” wystąpienia menopauzy). W przypadku menopauzy trudno podać konkretną datę – na pewno warto porozmawiać ze starszymi kobietami w rodzinie, żeby dowiedzieć się, kiedy „mniej więcej” one przeszły przekwitanie. Może to być wartościowa wskazówka dotycząca tego momentu.

Jak wygląda okres przed menopauzą?

Zanim ustanie cykl miesiączkowy, ostatnie menstruacje są rzadsze, a niekiedy również bardziej skąpe niż do tej pory.

Czy menopauza osłabia organizm?

Tak. W okresie menopauzy w organizmie kobiety zachodzi bardzo dużo zmian, w dużej mierze powiązanych ze zmianami w układzie hormonalnym. Osłabienie układu kostnego (spadek masy kości nawet o 15%), naczyniowo-krążeniowego czy metabolizmu sprawiają, że dla wielu kobiet jest to trudny czas. Jedną z metod złagodzenia objawów jest HTZ, która pomaga zbalansować gospodarkę hormonalną i zmniejszyć nieprzyjemne objawy.

Czy w okresie menopauzy mogę zajść w ciążę?

Tak, w okresie menopauzy kobieta zachowuje płodność i jest zdolna do zajścia w ciążę. O tym, że faza prokreacyjna ustała można powiedzieć dopiero w 12 miesięcy po ostatniej miesiączce. Do tego momentu kobietom aktywnym seksualnie, a nie planującym dzieci, zaleca się stosowanie wybranej metody antykoncepcji.

Czy są testy na menopauzę?

Tak. Dostępne są testy płytkowe oraz laboratoryjne, które pomagają ocenić poziom folikulotropiny (FSH) w organizmie i orientacyjnie określić, czy zmiany typowe dla klimakterium już mają miejsce. Ta informacja może być pomocna we wdrożeniu odpowiedniej HTZ.

Kiedy mogę przestać stosować antykoncepcję po menopauzie?

Przyjętym momentem, w którym mówi się o tym, że kobieta przestałą być płodna jest 12 miesięcy po ostatnie miesiączce. Ustanie owulacji, a co za tym idzie cykli menstruacyjnych oznacza, że kobieta nie może zajść w ciążę. Jednak rezygnacja z antykoncepcji (hormonalnej, mechanicznej, LARC) powinna być skonsultowana z lekarzem (endokrynologiem lub ginekologiem).