Czym jest prostata oraz najczęstsze choroby i objawy problemów z gruczołem krokowym

Prostata, czyli gruczoł krokowy, to narząd, który odgrywa ważną rolę w życiu płciowym, jednak o swoim istnieniu przypomina dopiero wówczas, gdy zaczyna niedomagać. Przerost gruczołu krokowego to jedna z najczęściej pojawiających się dolegliwości – szacuje się, że cierpi na nią nawet co drugi mężczyzna po 55. roku życia – ale nie zawsze jest odpowiednio wcześnie rozpoznana. Czym jest prostata, jakie objawy daje jej przerost i jakie są przyczyny tych problemów? Kiedy należy zgłosić się do lekarza i na czym polega leczenie? Czy są ćwiczenia na prostatę i jak radzić sobie z nietrzymaniem moczu po operacji usunięcia prostaty? Odpowiedzi znajdziesz w tym artykule.

Prostata znajduje się dolnej strefie miednicy mniejszej, w bliskim sąsiedztwie krocza (stąd też inna nazwa: gruczoł krokowy), pod pęcherzem moczowym, w rejonie odbytu. Przez centralną część prostaty przechodzi cewka moczowa. Gruczoł krokowy i stercz to alternatywne nazwy prostaty. Prostata to gruczoł będący niezwykle istotną częścią układu moczowo-płciowego mężczyzny. W sterczu wytwarzany jest płyn ejakulacyjny, niezbędny do przetrwania plemników w drogach rodnych kobiety - dzięki temu możliwe jest zapłodnienie. Płyn wyprodukowany przez gruczoł krokowy (potocznie nazywany wydzieliną prostaty) odżywia plemniki i nadaje spermie (nasieniu) biały kolor. Mięśnie otaczające prostatę odgrywają również znaczącą rolę podczas ejakulacji - to właśnie one umożliwiają wytrysk podczas orgazmu. Kłopoty z prostatą to najczęściej przerost gruczołu krokowego. Powiększona prostata powoduje szereg nieprzyjemnych i utrudniających codzienne życie objawów, których nie wolno bagatelizować.

Choroby prostaty, zwane także chorobami gruczołu krokowego, nie zawsze dają wyraźne objawy, zwłaszcza w przypadku najczęstszych chorób prostaty, jak łagodny przerost prostaty (BPH) czy nowotwór prostaty. Te choroby mogą rozwijać się niepostrzeżenie, stwarzając coraz większe zagrożenie dla całego organizmu. Dlatego profilaktyka chorób prostaty, w tym regularne badania przynajmniej raz do roku, powinna być wykonywana przez każdego mężczyznę po 50. roku życia.

Problemy z prostatą często objawiają się problemami z oddawaniem moczu. Łagodny przerost prostaty, zwany też łagodnym rozrostem stercza, może na początku rozwijać się bez niepokojących objawów. Jednak z czasem zwiększa się ucisk na cewkę moczową, co może prowadzić do całkowitej niemożności oddawania moczu. Pierwsze objawy przerostu prostaty mogą obejmować:

·       częste parcie na pęcherz,

·       zmniejszenie strumienia moczu, przy zwiększonej częstotliwości oddawania moczu,

·       niekontrolowany wyciek moczu,

·       wydłużający się czas oddawania moczu,

·       pieczenie i ból towarzyszący oddawaniu moczu,

·       ciągłe uczucie przepełnionego pęcherza oraz niemożność całkowitego opróżnienia go.

Inne niepokojące objawy chorób prostaty mogą obejmować ogólne osłabienie, gorączkę i wymioty, a także krew w moczu i spermie. Mogą również występować bóle brzucha, obszaru pomiędzy odbytem a moszną oraz penisa. Każdy z tych objawów jest sygnałem, że należy udać się do lekarza urologa lub lekarza pierwszego kontaktu.

Powiększenie prostaty jest wyczuwalne w podstawowym badaniu, dlatego tak ważne są regularne wizyty u lekarza i profilaktyka, zwłaszcza po 40. roku życia. Trzeba pamiętać, że zdrowa prostata jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu moczowego mężczyzny. Problemy z prostatą zazwyczaj nie mają wpływu na funkcje seksualne w początkowej fazie, ale należy mieć na uwadze to, że przerost prostaty może powodować dyskomfort w czasie stosunku.

Przyczyny przerostu prostaty, inaczej nazywanego rozrostem prostaty lub łagodnym rozrostem prostaty, są złożone. Najczęściej są związane z zaburzeniami hormonalnymi i spadkiem produkcji testosteronu, który pojawia się i nasila wraz z wiekiem. Hormonalne zmiany w organizmie prowadzą do zwiększonego rozrostu tkanki gruczołu krokowego, czyli prostaty, a ze względu na położenie w sąsiedztwie cewki moczowej zaczynają ją uciskać, powodując trudności z oddawaniem moczu. W pełni skrajnych przypadkach pęcherz moczowy może być opróżniony wyłącznie przy użyciu cewnika.

Niepodjęcie właściwego leczenia dolegliwości, jaką jest powiększona prostata, może doprowadzić do całkowitego zamknięcia światła cewki moczowej. W takim przypadku konieczne jest cewnikowanie, ponieważ nagromadzony mocz może doprowadzić do niekorzystnych zmian w nerkach, niemożność mikcji powoduje też silny ból.

Powiększenie prostaty można leczyć za pomocą środków farmaceutycznych, stosując medykamenty ułatwiające wydalenie moczu z pęcherza. Terapia powinna być rozpoczęta jak najszybciej, ponieważ leczenie farmakologiczne przynosi oczekiwane rezultaty jedynie w początkowych i średnio zaawansowanych etapach przerostu prostaty. Najczęściej zaleca się wówczas doustnie alfablokery i inhibitory enzymu 5-alfareduktazy (5-ARI). Medykamenty te działają rozluźniająco na mięśnie gładkie prostaty i pęcherza moczowego, co ułatwia eliminację moczu. Efektem ubocznym stosowania leków na problemy z prostatą może być jednak niestety osłabienie erekcji oraz obniżenie ciśnienia krwi. Wspomagająco na problemy z prostatą można także używać preparaty ziołowe z wierzbownicą oraz specjalne masaże. W zaawansowanym stadium choroby i gdy leki nie przynoszą pacjentowi ulgi, konieczna jest operacja usunięcia prostaty, czyli prostatektomia. Może być ona częściowa lub całkowita. Podczas zabiegu może niestety dojść do uszkodzenia nerwów naczyniowo-nerwowych w okolicy prostaty, czego następstwem są problemy z osiągnięciem erekcji, a nawet całkowita niezdolność do odbycia stosunku. 

Gdy farmakologia nie daje pożądanych efektów, konieczna jest operacja, podczas której narośnięta część stercza jest wycinana. Niestety, każda operacja może powodować powikłania i skutki uboczne. W przypadku operacji prostaty najczęściej spotykaną konsekwencją jest nietrzymanie moczu z powodu uszkodzenia zwieracza cewki moczowej podczas zabiegu. Po operacji prostaty nietrzymanie moczu pojawia się niemal u wszystkich operowanych mężczyzn, w różnym nasileniu. W takim wypadku można podjąć dalsze leczenie w postaci farmakologii, fizykoterapii lub metod operacyjnych, polegających na wszczepieniu implantu cewki. Dla ułatwienia codziennego życia warto również stosować dyskretne wkładki urologiczne dla mężczyzn, dyskretne i dopasowane do męskiej anatomii.

Jednym ze sposobów zapobiegania dolegliwościom związanym z przerostem prostaty i skutkom ubocznym operacji stercza, takim jak nietrzymanie moczu, są ćwiczenia na prostatę. Jeśli zastanawiasz się, jaki związek mają mięśnie Kegla z prostatą, odpowiedź jest prosta. Mięśnie Kegla, czyli mięśnie dna miednicy są odpowiedzialne między innymi za prawidłowe oddawanie moczu i możność powstrzymania jego wycieku. Kiedy przerośnięty gruczoł krokowy uciska cewkę moczową, a także po operacyjnym usunięciu prostaty, sprawne mięśnie Kegla są w stanie zapobiec niekontrolowanej mikcji. Trening polega na:

1.       zaciskaniu i rozluźnianiu na przemian mięśni dna miednicy,

2.       Należy wykonać około 20 powtórzeń, jednocześnie kontrolując oddech.

3.       Następnie należy rozluźnić mięśnie Kegla.

To proste ćwiczenie, wykonywane regularnie, może zmniejszyć ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu. Jest ono często zalecane również w toku leczenia chorób prostaty.

Nie ma lepszego sposobu na profilaktykę chorób prostaty niż regularne badania kontrolne, czyli diagnostyka mająca na celu wykrycie zmian w sterczu na wczesnym etapie, kiedy możliwe jest jeszcze leczenie farmakologiczne. W przypadku zauważenia jakichkolwiek niepokojących symptomów należy jak najszybciej udać się do lekarza – odpowiedni jest specjalista urolog, ale można także skorzystać z porady lekarza rodzinnego. Wielu mężczyzn odczuwa wstyd, mówiąc o sprawach intymnych, ale powiększona prostata to poważny problem, warto więc przezwyciężyć zakłopotanie i powiedzieć lekarzowi o wszystkich dolegliwościach. Po 50. roku życia każdy mężczyzna powinien odwiedzać urologa przynajmniej raz w roku, nawet jeśli nie zaobserwował żadnych niepokojących objawów ze strony prostaty. Choroby prostaty i stopień ich zaawansowania można rozpoznać m.in. na podstawie poziomu we krwi enzymu o nazwie PSA. Nie jest to jednak metoda dająca jednoznaczną diagnozę, dlatego lekarz z pewnością wykona i zleci dodatkowe badania. Profilaktycznie na problemy z prostatą można też stosować suplementy diety i mieszanki ziołowe mające na celu wspomaganie gruczołu krokowego i układu moczowego.

Pamiętajmy też, że powiększona prostata to nie jedyna dolegliwość, jaka może pojawić się ze strony tego gruczołu. Możliwe jest na przykład ostre zapalenie prostaty, czyli choroba bakteryjna wywołana przez bakterie E. coli, które mogą przedostać się do cewki moczowej z okolic jelita grubego. Najczęściej rozwija się wówczas także zapalenie pęcherza moczowego, co może dawać objawy podobne do przerostu prostaty, czyli dolegliwości bólowe i problemy z oddawaniem moczu, nietrzymanie moczu i gorsze samopoczucie. Możliwe jest także przewlekłe zapalenie prostaty, w którego rozwoju udział mają zarówno szkodliwe bakterie, jak i stres oraz ogólne pogorszenie kondycji organizmu. W przypadku tej dolegliwości objawy także przypominają te dawane przez powiększenie prostaty, a więc trudności i ból przy oddawaniu moczu, ból gruczołu krokowego oraz częste i bolesne parcie na pęcherz moczowy. Kolejną chorobą powodującą problemy z prostatą jest rak stercza. Najczęściej jest to nowotwór złośliwy, który jest drugim pod względem częstotliwości nowotworem występującym wśród mężczyzn (pierwszy w kolejności jest rak płuc). Największym problemem jest wczesna diagnoza raka prostaty, ponieważ podobnie jak w przypadku łagodnego przerostu gruczołu krokowego nowotwór prostaty rozwija się w początkowych stadiach bezobjawowo. Najczęstsze symptomy to trudności z oddawaniem moczu, parcie na pęcherz moczowy i zwiększona potrzeba oddawania moczu (częstomocz), a więc symptomy podobne do tych, które daje łagodny przerost prostaty. Rokowania w przypadku raka gruczołu krokowego są niestety niepomyślne. Częstym powikłaniem są przerzuty do płuc, wątroby i mózgu oraz całkowite zatrzymanie moczu, co powoduje niekorzystne zmiany w nerkach. Dlatego tak ważna jest profilaktyka i wczesna diagnoza.

Opublikowano 16 października 2018 r.

Zaktualizowano 14 listopada 2023 r.